Thành lập

Phương diện quân Volkhov được thành lập vào ngày 17 tháng 12 năm 1941, trên cơ sở các đơn vị thuộc cánh trái Phương diện quân Leningrad và các đơn vị thuộc lực lượng dự bị của Bộ Tổng tư lệnh Tối cao (Stavka). Phương diện quân Volkhov được hình thành như một nỗ lực nhằm ngăn chặn bước tiến Cụm Tập đoàn quân Bắc của Wehrmacht nhằm tiêu diệt Leningrad. Các lực lượng của Phương diện quân Volkhov hoạt động ở phía nam Leningrad, với một bên sườn trải bên bờ hồ Ladoga. Đại tướng Kirill Meretskov được chỉ định làm Tư lệnh phương diện quân, Lữ đoàn trưởng (từ 27 tháng 12 năm 1941, được phong quân hàm Thiếu tướng) Grigory Stelmakh làm Tham mưu trưởng.[1]

Biên chế ban đầu của phương diện quân gồm Tập đoàn quân 26 (sau đổi thành Tập đoàn quân xung kích 2) và các tập đoàn quân 4, 52 và 59, tập đoàn quân không quân 14.[2][3] Tháng 1 năm 1942, Tập đoàn quân 8 vừa được thành lập cũng được bổ sung vào biên chế của phương diện quân.[4] Khi mới thành lập, chiến tuyến của phương diện quân kéo dài 250 km, với ranh giới tiếp giáp các đơn vị bạn là Tập đoàn quân 54 của Phương diện quân Leningrad (sau được nhập vào Phương diện quân Volkhov) và Tập đoàn quân 11 của Phương diện quân Tây Bắc.[1]

Đầu tháng 12 năm 1941, quân Đức đã đánh chia cắt lực lượng của Phương diện quân Leningrad làm hai và tiến hành bao vây phong tỏa Leningrad. Vì vậy, ngay khi thành lập, mục tiêu của Phương diện quân Volkhov là cố gắng đẩy lùi quân Đức về phía Tây, tìm cách nối lại ranh giới trên bộ với Phương diện quân Leningrad.[5] Để làm điều này, tướng Meretskov đã chỉ đạo thực hiện nhiều cuộc nghi binh và sau đó tập kích quân Đức ở các vị trí hiểm yếu.[6][7]

Trong Chiến dịch tấn công Lyuban, Phương diện quân Volkhov đã mở một cuộc tấn công quy mô lớn hòng đánh bại Tập đoàn quân số 18 của quân Đức và phá vỡ vòng vây của quân Đức đối với thành phố Leningrad. Chiến dịch là sự kết hợp giữa Phương diện quân Volkhov và Phương diện quân Leningrad trên tuyến mặt trận dài 30 km, và một số đơn vị thuộc Phương diện quân Leningrad (bao gồm cả tập đoàn quân 54) được dự kiến là sẽ tham gia chiến dịch. Trong qua trình thực hiện chiến dịch, lực lượng xung kích của Phương diện quân Volkhov là Tập đoàn quân xung kích 2 đã vượt qua sông Volkhov, thu được thành công ban đầu khi xuyên qua được tuyến bảo vệ của Tập đoàn quân 18 của Đức và xâm nhập sâu 70–74 km phía sau tuyến bảo vệ của quân Đức.[1] Tuy nhiên, các đơn vị bạn (gồm các tập đoàn quân 4, 52 và 59, Quân đoàn kỵ binh 13 và các quân đoàn súng trường 4 và 6) đã không tiến theo kịp để hỗ trợ và sau đó đã bị quân Đức chặn đứng. Tập đoàn quân xung kích 2 bị rơi vào vòng vây của quân Đức, tuy nhiên, chỉ đạo từ cấp cao cấm không cho đơn vị này được phép phá vây rút lui. Dưới áp lực của Bộ Tổng tư lệnh tối cao, Phương diện quân Volkhov cố gắng tiếp tục công kích quân Đức nhằm làm giảm áp lực cho lực lượng phòng thủ Leningrad, hòng tìm cơ hội nắm lại trong tay quyền chủ động chiến trường. Tuy nhiên, những cố gắng này chỉ dẫn đến những thiệt hại khủng khiếp không tương xứng với những thành quả khiêm tốn.[8]

Do thất bại trong việc hoàn thành các mục tiêu trong chiến dịch Lyuban, ngày 23 tháng 4 năm 1942, Phương diện quân Volkhov bị Stavka ra quyết định giải thể và tổ chức lại thành Cụm tác chiến Volkhov thuộc Phương diện quân Leningrad, do tướng Mikhail Khozin, Tư lệnh Phương diện quân Leningrad kiêm Tư lệnh Cụm tác chiến.